Chuy! janipuniwa alawasïtati

Qillqiri: Félix Layme Pairumani

Chuy! Kullaka, jilata janipuniwa, kunäkasasa wali kusisita, alawasïtati. Kunasa allthaptxirïtaynawa. Laruñasa jachañasa mayakiwa, ukatsa akch’itankakiwa tinkuñaxa, siwa. Taqi kunawa jumankasamachaki, ukata chiqpachasa janiwa jumankkiti. Kunasa luratamatjamawa jumanki. Kunsa pantjstaxa, ukxatxa ancha chani irxatataa pajätaxa. Kunasa mayt’atakiwa.

Mama Philuminawa sunina, phisqha wawani ukhama mä marka warmi masiru, ancha kusisita, arxayatayna:

–Ay! Chachamaxa sumririrukiwa sarakisa, nayanxa yatichiritakiwa chachajaxa yatintanski. Tukuyxani ukjaxa janiwa jach’a markata aka suni uraqiru mistunkxäti–  sataynawa.

–Ay! Wali kusarakisä! Sasakiwa, maynixa muspart’awäsa sarawayxatayna.

Chacharu yatichirita tukuyañpatakixa, iwija, khuchhi, qarwa aljantatayna. Waksa qallunpacha aljantatayna, uka qullqsa ukjpacha, jani ralsa jalaqtayasa chachaparu apxart’ayatayna. Ukhamaraki issa maya maya alararapitayna. Tirnunaka maya maya ch’ukurt’ayatayna, uka apkatatayna. Wawanakaparu iskuylaru khithañsa armasxataynawa. Wawanakparu isita uñaqañsa janiwa amtkxataynati. Ukhamaraki wawanakaparu manq’a suma luqtañsa antutxataynawa.

Urusa simanasa phaxsisa marasa umjamawa qullu jawiranjama jalt’askatayna. Uka warmina yatichayata chachaxa yatichirïña tukuyxataynawa. Phisqha t’aqhi wawatsa, qullqimpi waytiri warmipatsa, jupaxa q’ala armt’asiwayxatayna. Mä wirlucha yatichiri masipampiwa jupaxa mitintasxatayna. Ukampiwa jaqicht’asiñataki wakt’ayasxatayna.

Warmixa inapuniwa chiqa jacha jachaskatayna:  

“Wawanakajarusa

Manq’ayasiskpachäna,

Wawanakatakisa

Isi alaqkamayxa,

Wawanakajarusa

Yatichayaskpachäna.

Ay! Ay! Kunarukisa

Purt’asiwaypachäthxa”

Sasa warmixa inawisapuniwa jachatayna. Aka jakaña pachaxa, juparuxa, wali yäppuni, jani mayampsa alawaskiri yatichsuwayatayna.

Chachaxa Churu Pampa iklisyaru jaqichasiñataki, urasaparu, purintataynawa. Warmina jilapasa, kullakapasa janiwa kuna lurt’añsa yatkapxataynati. Kasarayiri awksa tayksa inamayawa jawsasitayna. Ukasa janiwa kamachañsa yatkataynati. Qalasa, wichhusa, kuna laq’usa, chiqpacha jachaqt’asiritaki  arsuriwa, sischixaya. Ukhamawa uka warmixa uka uruxa, wali llakt’ata, jupata arsuri suyatayna. Mä markankchinxaya, kunjataraki kuna wichhusasa jupataki arsuri jutxanixa...

Mä kumparipawa utjatayna, ancha jaqina jani yäqata ukhama, ukatsa jisk’a tansa jaqikiraki ukhama. Warmixa juparusa yatiyasirakchi. Ukata tatawa wali isthapt’ata, ch’iyara larama tirnuni, janq’u kamisaru chupika kurwatasa yäpa chinuntt’ata, jach’a tansa warmipampi, ukhama iklisya punkuru purt’anitayna. Ukata jupawa wali kust’ayxatayna.

Kumparixa 110 pulisiyaruwa tiliphunuta jawsatayna. Ukata Churu Pampa iklisyaru purïpanxa jank’akiwa, yatiyasaxa pataka tunkani pä qullqi iqxart’ayatayna. Pulisiyaxa ukasa wastawa iklisyaru mantasaxa, kurana amparapata wayurawayasaxa, awtuparu wayunt’asiwayasa apasiwayxatayna. Kunjamatsa, kuna kamachi aytasisasa, kimsa uru llawintayatayna. Chachaxa inamayawa ukana warariskatayna, uraqsa phisjama jat’iskatayna, juparu yanapt’rixa janiwa utjkxataynati. Chiqa kunjamataraki mä k’ariru yanapiri uñstanxanixa. Ch’illiwasa, qalasa, kunasa chiqpacha jachiriru, chiqana sarnaqasiriruya yanapirïpachächi.

Ukana aliqapuniwa munatapata jachatayna. Warmipa phisqha wawapa armasisa uka munataparu munatapsa amtasisa jachatayna. Mä chuymapanxa uka warmita wali warariskakatayna. Nayriri warmipata suma amuyt’katayna, ukjawa jupa pachasa jiskht’asitayna: “Ukhamaxa ¿jani walpunti lurpachäthxa?, nayaxa chuymana amuyupaki arktha, p’iqimpi suma amuyt’iriskäatha, inasa jani katjayaskirïschïthti”, sasa wali lup’itayna. “P’iqi amuyu jiskht’asikpachana, chuymäna amuyupa lurañataki”.

Lukalanxa, jaqichasiri pantjasiyata wirluchaxa, jani chachanikiwa arkunaka katuqt’asiskatayna. Jupana jaqi masinakapawa, tawaquru uñxatt’iri, lukala sarapxatayna. Ukana tawaqukiwa sapaki ukhama, jachirjama, jawillatanakapa katuqt’asiskatayna, siwa.

Kimsa uru k’ari jacha jacht’aniwäsa, pä aruma ikt’ayaniwäsa alisnukt’anxatayna. Munatapa ukanxa, juparu nuwaki churt’xapxatayna, jani mayampsa jutkiri alisnukxapxatayna. Yatichiri masinakapasa jupatxa wali llakipxatayna, yaqhipaxa chuyma manqhapansa larusipxatayna.

Waljawa akaxa warminakaxa chacha yatichiritaki yatintayi, uniwirsirara tukt’ayayi, ukata niyaki yatintaña tukt’ayatatxa, warmiruxa, wawanakanïskpasa, tawaqupampi sarawayxiri, uka pachätaynawa.

Jichhaxa jumawa: kunatsa ukhama, warmirusa chacharusa alawasiñaxa chuymaru jutistu ukxata yatxatxäta. Ukatsa akhama kuñtunaka yatstaxa kuñtt’anitätapï, mirä suma, ampi.

Ukatsa jichhaxa janiwa ukhama paya kuti jaqichasxapxiti, kumputarura jani ukaxa atamiri makinawa ancha jasaki paya kuti k’arisiriru katurxi, jichha pacha mayja pachankxtanwa… 

Leer más: https://periodicojayma.webnode.es/a1/
Crea tu propia web gratis: https://www.webnode.es